Chúng ta đang sống trong thời buổi kinh tế thị trường. Nền kinh tế này, bây giờ đã đi vào từng nếp sống, nếp nghĩ của mỗi người từ lúc nào không hay, đến nỗi nó làm cho con người ta cuống theo nó như một cái máy, cố làm sao phải tạo được nhiều của cải, càng nhiều, càng tốt, nhưng phải rẻ, bền, đẹp để bán nhanh nhất, đủ sức cạnh tranh, đủ sức tồn tại, để ông chủ có thể đứng vững, không những không bị phá sản mà còn phải giàu, giàu hơn nữa.
Để tạo được những sản phẩm có thể đáp ứng những nhu cầu đó, nghĩa là vật chất làm ra phải tính toán thế nào để nó có giá trị cao, thì ngược lại, số lượng công nhân làm việc phải hết sức giới hạn. Sức lao động phải đứng hàng thứ yếu. Tiền lương dành cho người công nhân càng thấp, càng tốt.
Vì người lao động ít, trong khi sản phẩm đòi phải làm ra nhiều nhằm mang lại thật nhiều lợi nhuận cho chủ, vì thế anh chị em công nhân phải làm thêm, phải tăng ca liên tục.
Về phía anh chị em công nhân, vì đồng lương ít ỏi, nên tự bản thân thấy cần phải làm thêm, hay chấp nhận tăng ca là cách duy nhất khả dĩ có thể giúp họ có thêm thu nhập. Các chủ ông, chủ bà lợi dụng sự cần kiếp này của công nhân để rốc hết sức lực của họ.
Tăng ca, thay vì là sự tự nguyện của người công nhân, bây giờ trở thành giờ quy định và ép buộc phải tăng ca và tăng liên tục. Nếu không chấp nhận như thế, sẽ có những biện pháp phạt, ít là bị đuổi việc. Hóa ra tăng ca không còn là tăng ca nữa, nhưng là kéo dài giờ làm đến khuya khoắt đã trở thành chuyện thường ngày.
Nhưng cuối cùng, tất cả những điều đó nhằm mục đích gì? Nhằm phục vụ sản phẩm, nói cách khác, phục vụ giá trị vật chất, để vật chất đó sẽ đem lại sự giàu có cho ông chủ.
Còn những kẻ làm chủ, nhờ bóc lột sức lao động của công nhân, càng có cơ hội củng cố quyền hành, củng cố vị thế của mình. Khi quyền hành tập trung, tiền của tập trung, họ bắt đầu thao túng, thủ đoạn, mua chuộc những người có quyền khác cần cho sự làm giàu của họ… để càng ngày càng phát triển theo chiều hướng tốt cho họ, dẫu là chà đạp trên sự sống, trên nhân phẩm của công nhân.
Chỉ có anh chị em công nhân là người chịu thiệt thòi nhất. Các chủ đầu tư không ngừng dùng thủ đoạn, ít nữa là biện pháp để khống chế công nhân như sẵn sàng đuổi việc, cách chức, giảm tiền lương, kỷ luật…
Nói lên điều này để thấy rằng, kinh tế thị trường, dĩ nhiên có mặt tốt của nó, nhưng mặt khác, nó đè bẹp giá trị của lao động, của người lao động nói riêng và con người nói chung.
Kinh tế thị trường tạo ra một mâu thuẫn rất lớn giữa con người và vật chất. Nó làm đảo lộn giữa hai nhân tố ấy: nghĩa là giá trị vật chất mới quan trọng, còn con người chỉ đứng hàng thứ yếu. Con người phải phục vụ tối đa cho sản phẩm, cho vật chất mà chính mình tạo ra.
Nói như thế để bạn cùng tôi nhìn lại thái độ của Chúa Giêsu qua Tin mừng hôm nay. Nếu so với các nhà kinh tế, chắc chắn Chúa Giêsu không phải là nhà kinh tế, càng không thể làm kinh tế.
Bởi cái cách đánh giá tiền của Chúa Giêsu bé quá, đánh giá lòng người trọng quá. Chỉ mới nhìn thấy bà góa cùng đinh bỏ hai đồng bạc kẻm vào thùng tiền trong đền thờ, Chúa đã khen lấy, khen để, khen nức, khen nỡ, khen như chưa từng được hai đồng bạc vậy: “Bà này bỏ vào thùng tiền nhiều hơn hết”. Nhiều hơn hết là bao nhiêu? Là hai đồng kẻm, không được ½ xu, chỉ đúng ¼ xu.
Nhưng Chúa có lý do để khen ngợi: Vì “bà đã bỏ vào thùng tất cả những gì mình có để sống”, mặc dù cái có để sống đó quá ít: chưa tới ¼ xu.
Hóa ra Chúa có một tiêu chuẩn đánh giá hoàn toàn khác người. Chúa không đánh giá khi nhìn bề mặt, càng không hề mang nặng thứ tâm lý kinh tế thị trường, chỉ đánh giá hoàn toàn do lòng chúng ta. Người không đánh giá con người dựa trên vật chất, nhưng đánh giá dựa trên tình yêu, và nhìn vào tâm hồn con người mà đánh giá.
Bởi thế, dù chỉ có hai đồng tiền kẽm, nhưng bằng một tâm hồn đầy lòng đạo đức, một đức mến hoàn toàn vô vị lợi, hai đồng tiền kẽm ấy cũng trở nên lớn nhất: nó nhiều hơn tất cả. Lời dạy của Chúa Giêsu còn đó, là bài học cho mọi người, cho bạn và cho tôi.
Ở ngoài xã hội, người ta đánh giá nhau dựa trên giá trị vật chất quá nhiều rồi, và chính chúng ta, không ít lần là nạn nhân của cái tâm lý kinh tế thị trường ấy. Lỡ một lần nào đó, đến một nơi nào đó, người ta thấy mình mặc cái áo đã cũ, hình như sự tiếp đón cũng lạnh nhạt theo chiếc áo cũ ấy.
Kinh tế thị trường đi vào từng ngõ ngách của đời sống, vì thế vô hình chung, nó cũng len lỏi vào trong nếp sống của gia đình. Là mái nhà chung của những người cùng ruột thịt, huyến thống, vậy mà chính nền tảng của xã hội là gia đình lại báo động về sự rạn nứt, bởi những người thân giờ đây nhìn nhau qua lăng kính vật chất, đánh giá nhau dựa trên đồng tiền.
Chẳng hạn có những đứa con trong gia đình làm ra tiền, sắm cái này, mua cái kia, bỗng dưng tiếng nói của đứa con đó có giá trị. Nếu kinh tế gia đình hầu như lệ thuộc hoàn toàn vào đứa con ấy, chắc chắn, không sớm thì muộn, nó sẽ có quyền quyết định trên mọi thứ, mọi vấn đề trong chính gia đình ấy.
Hoặc chồng hay vợ là người làm ra tiền, phải lo gia đình, thì những người lo gia đình ấy, sẽ có lúc tự cho mình có quyền trên mọi người ngay trong chính gia đình của mình.
Hoặc có nhiều gia đình, khi còn sống chật cật, vất vả, đủ ăn hằng ngày, lại chứa chan lòng yêu thương nhau, lại rất hạnh phúc. Rồi một ngày tự dưng trúng số, những người trong gia đình đó “đổi đời”, con cái bắt đầu ăn diện, vợ đi đường vợ, chồng đi đường chồng, hạnh phúc của những ngày nghèo khổ biến mất.
Bạn ạ, cuộc sống có quy luật của nó. Nếu người ta đánh giá nhau dựa trên giá trị vật chất, lấy tiền của để ước lượng nhau, hạnh phúc của họ sẽ không còn, vì hạnh phúc không thể mua bằng tiền.
Người ta chỉ có thể có hạnh phúc khi có tình yêu. Bởi thế, từng người trong gia đình hãy nỗ lực từng ngày biến gia đình mình thành mái ấm thật sự, thành môi trường ấp ủ yêu thương đúng nghĩa nhất.
Xin đừng mang tâm lý kinh tế thị trường vào trong đời sống gia đình để đánh giá nhau. Nghĩa là đừng bao giờ cha mẹ, vợ chồng, con cái, anh chị em trong nhà nhình nhau và cân đo nhau theo giá trị vật chất.
Bạn và tôi hãy học lấy tấm gương của Chúa Giêsu mà nhìn nhận nhau dựa trên tình yêu của nhau chứ đừng dựa trên giá trị vật chất.
Học lấy cách đánh giá tuyệt vời của Chúa Giêsu thì mới mong có hạnh phúc trong gia đình, và hạnh phúc ấy sẽ mãi mãi được củng cố bằng tình yêu và sự đón nhận chứ không phải bằng lăng kính vật chất.
Lm. JB NGUYỄN MINH HÙNG
